لە هەژدە ساڵی دوای پڕۆسەی ئازادکردنی عێراق بەدیاریکراویش لە دو مانگی کۆتاییدا، دیناری عێراقی نەئەوەندە توشی هەڵبەز و دابەزبوە و نەئەوەندەش نرخەکەی لەبەرانبەر دۆلار دابەزیوە.

نزمبونەوەی بەهای دینار هۆکارەکەی پتر سیاسیی و تەکنیکییە نەک ئابوری، رونتر بڵێین لەئێستادا یەدەگی دۆلار 100 ملیار و یەدەگی زێڕ 35 تەنی تێپەڕاندوە و وەبەرهێنان لەسێکتەری نەوت کە شادەماری ئابوری عێراقە بەئاڕاستەی فراوانبونە ئەوانە هەموی پاڵپشت و هێزی دینارن ئەمەلەلایەک و لەلایەکی دیکە عێراق چەند قۆناغێکی مەترسیداری تێپەڕاند کە هەڕەشەی جدی بون لەسەر یەکپارچەیی و کیان و شوناسی دەوڵەت بەنمونە؛ شەڕی شیعەو سوننە دوای روخانی رژێمی بەعس داگیرکارییەکانی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) و نزیکبونەوەی لەپایتەخت لەساڵی 2014 دواجاریش ململانێی نێوان بەرەی رزگارکرنی عێراق بەرێبەرایەتی موقتەدا سەدر و بەرەی هەماهەنگی - سێیەکی پەکخەر (کوتلە شیعییەکانی نزیک لەئێران). ئەو روداوە سیاسییانە عێراقیان هێنابوە لێواری مەرگ کەچی نرخی دینار لەبەرانبەر دۆلار تارادەیەکی زۆر سەقامگیربو، بۆیە بەپێی ئەو دو پێدارەوەی سەرەوە و ئەنجامگیرییەکان؛ ناجێگیریی بەهای دینار و نزمبونەوەی نرخەکەی لەبەرانبەر دۆلار هۆکارەکەی سیاسیی و ئیدارییە نەک ئابوری.

سیستمی یەدەگی فیدراڵیی و خەزێنەی ئەمریکا بەپاساوی ئاودیوکردن و پارەدارکرنی وڵاتانی دراوسێ ( ئەوانەی لەگەڵ ئەمریکا دژ و ناکۆکن ) بڕی ناردنەوەی دۆلار ( فرۆشی نەوت)ی بۆپتر لەنیو هێندە کەمکردوەتەوە تەنانەت بانکی ناوەندیی عێراقیان ناچارکردوە بەدورخستنەوەی چەند بانکێک لەبۆرسە و پڕۆسەی زیادکردنەکە بەپاساوی حەواڵەکردنی دۆلار بۆئێران و سوریا، دواجار بانکی ناوەندیی عێراق ناچار و پابەندکراوە بەگرتنەبەری دو میکانیزم دو رێکار:

 

یەکەم: سەکۆی ئەلیکتڕۆنی 

ئەو بانکانەی بەشداری زیادکردنەکە دەکەن (دۆلار دەکڕن) پێویستە داتاو زانیاری پێشکەش بکەن کەبڕی دۆلاری داواکراو و حەواڵەکردنی بۆچی و بۆکوێیە؟
ئەو پرسیارانە بانکەکانی شۆک کردوە و پێشینەی نەبوە.

 

دوەم : سیستمی سویفت SWIFT کۆمەڵەی پەیوەندیی و گەیاندنە داراییە جیهانییەکانی نێوان بانکەکان.

پلاتفۆڕم (سەکۆ)ی ئەلیکترۆنی و سیستمی سویفت، دەستەبژێری دەسەڵاتدارانی لەعێراق شۆک کردوە چونکە پرسی سپیکردنەوەی دراو و پرسی سپیکردنەوەی ماڵ و دارایی لەقاڵب دەدات، زەمینلەرزەیەکە لەتەلاری ئابوری چەتەگەرێتیی دەدات، نوخبەی سیاسی لەبیست ساڵی رابردودا، هێندەی خەریکی گەندەڵیی و چەتەگەرێتیی بون، هێندەی خەریکی کلکایەتیی بون، سەدیەکی ئەوە خەمی نیشتمان و خەمی هاونیشتمانانیان هەڵنەگرتوە، هەرکابینەیەک دەیان ملیارد دۆلاری حەپەلوش و ئاودیو کردوە و ئیدی چۆن شۆک نەبن؟

دو ئاڕاستەی پێچەوانە و دژبەیەک گەمەکە لەعێراقدا بەڕێوەدەبەن کەئەمانەن:

یەکەم: ئەمریکییەکان زۆر رون و راشکاوانە بەدەسەڵاتدارانی عێراقیان گوتوە کە پێویستە پارەدارکردنی ئێران و سوریا بوەستێنن و پابەندی سەکۆی ئەلیکترۆنیی و سیستمی سویفت بن، ئه‌گەرنا بەردەوام دەبین لەسەرگلدانەوەی پتر لەنیوەی فرۆشی نەوت.

دوەم: ئێران 

کابینەکەی سۆدانیی و سەرکەوتنی بەرەی هەماهەنگیی هۆکارەکەی ئێران بو کەهەڕەشەی جدی لەموقتەدا کرد و ناچار بەپاشەکشێی کرد.

لەو نێوەدا کابینەکەی سودانیی و کوتلەشیعییەکان کەوتونەتە نێو دوبەرداش، مەحکومن بە دو فشار، بەدو هەژمونی خنکێنەر و دژبەیەک بۆیە چارەسەرکردنی پرسەکە ئاسان نییە، بوێریی و ئەقڵی گەڕەکە.

لە ئەگەری رادەستنەکردنەوەی پتر لەنیوەی فرۆشی نەوت، بەهای دینار پتر دادەبەزێت چونکە هاوکێشەی نێوان بڕی خواست و خستنەڕوی نێوان دینار و دۆلار لاسەنگتر دەبێت کە ئەمە ئەلفبێی ئابورییە و رەنگە بەچارەسەرنەکردنی پرسەکە لێکەوتەی سیاسیی و ناسەقامگیریی سیاسیی لێبکەوێتەوە.

 سیستمی سویفت SWIFT

 

لەئێستادا نزیکەی 200 ئەندام تێیدا ئەندامن، لەساڵی 1977 بەفەرمی دەستبەکاربو، بارەگای سەرەکیی لەبەلجیکایە ئامانجی پێشکەشکردنی ئامڕازی زانستییە لەبواری ئاڵوگۆری زانیاریی و نامەی بازرگانی لەنێو بازاڕە داراییەکانی جیهان، لەڕێی چەند بانکێکەوە هەڵدەستێت بەپێشکەشکردنی ئەو خزمەتگوزاریانە بۆ ئەندامەکانی.

ئەم وتارە دەربڕی رای نووسەر خۆیەتی