ئایا لەجەنگ و ململانێکانی ئێستای جیهاندا کامەیان کاریگەری زیاترە ،دەسەڵاتداروڕاوێژکارەکانی یان سەرکردەو ژەنەڕاڵەکان ، یان کەسێکی سەرشێت کەتاک لایەنە بڕیاری جەنگێکی دڕندانە دەدات بەگوتەی (هانائارێنت ) ی ژنە فەیلەسوف .

(ئەلێکسەندەر دۆگین ) بیرمەندو فەیلەسوفی ڕوسی و ڕاوێژکاری فلادیمێر پۆتین لە دوتوێی کتێبێکدا بەناونیشانی (جوگرافیای سیاسی پۆستمۆدێرن ، سەدەی ئیمپراتۆریەتی نوێ ) دەیەوێ وەڵامی ئەو پرسیارانە بداتەوە .ئەمە تازەترین کتێبی دۆگینە و 476 لاپەڕەیەولەلایەن ابراهیم استنبولی لەڕوسیەوە کراوەتە عەرەبی و دەزگای (المرکزالعربي للابحاث ودراسة السیاسات ) بڵاویکردۆتەوە . ئەم کتێبە دیدێکی تەواو ڕەخنەگرانەیە لەسیاسەتی ئێستاوهاوکات دادگایی کردنی مێژوی ڕوسیاشە. دۆگین باس لەپرسەکانی جوگرافیای سیاسی بەگشتی و جوگرافیای پۆستمۆدێرن دەکات و بەقوڵی چۆتە ناوپرسە جیۆپۆلەتیکیەکان و لەگرفت و کێشەتیۆریەکانی دەدوێ.هەروەها لایەنێکی تەرخانەبۆ ڕواژا (معالم )ەکانی جیهانگیری تاک جەمسەری و هەوڵەکانی ئەمریکا بۆ کۆنتڕۆڵکردنی زیاتری جیهان ، لەبەرامبەریشدا هەوڵی هەندێ لەوڵاتان بۆ وەستانەوە لەدژی هەژمونی ئەمریکا بەتایبەت ڕوسیاو چین ولەم ڕوەشەوە داوای هاوپەیمانیەتێک دەکات لەنێوان ڕوسیاو چین و وڵاتانی تری ئاسیایی بەناوی هاوپەیمانی ئۆراسی لەدژی باڵادەستی ئەمریکا. یەکێک لە تەوەرە گرینگەکانی فکری دۆگین هێنانەئارای تێزێکی نوێیە بەناوی (تیۆری سیاسی چوارەم ) . بەپێی فکری دۆگین هەریەک لە لیبرالیزم و فاشیزم و کۆمۆنیزم ساتەوەختی مێژویی پڕ قەیران بون و لەدرێژەی کێشمەکێش و ململانێکاندا لیبرالیزم توانیویەتی باڵادەست وکۆنتڕۆڵگەربێت بەسەر جیهاندا. ئەمەش سەرچاوەی قوڵبونەوەی کێشەکانە. لیبرالیزم کەبەرهەمی خۆرئاوایە بریتیەلە گواستنەوە لەفیکرەوە بۆ واقع و بۆتە شێوەژیانێک کەلەسەر سێ بنەما کاردەکات ئەوانیش ، بەرخۆری و ئێنیدیڤیجواڵ (تاکگەرایی ) وڕوخساری پۆستمۆدێرنانە . بەکورتی لیبرالیزم دێوەزمەی سیاسیە و دەبێ تێپەڕێنرێ ، چونکە بنەماکەی بریتیە لە پەراوێزخستن وکۆنتڕۆڵکردن. لیبرالیزم بەرهەمی شارستانیەتی خۆرئاوایەو لەسەر پڕەنسیپی هەژمون کاردەکات ، هەژمونێک کەمافی ئەوانی تر پێشێل و کەنارگیر دەکات. دۆگین لە تێوری سیاسی چوارەمدا  ، باس لە چەکی جیۆپۆلەتیک دەکات لەبەرامبەر ئەمریکاو خۆرئاوادا ،  کەدەتوانێ کۆتایی بە تاک جەمسەری بێنێت و جیهانێکی پڕۆلاروفرەڕەنگ پێکبهێنێ . لەم ڕوەشەوە داوای بلۆکبەندیەکی نوێ دەکات لەنێوان ڕوسیاو چین و وڵاتانی خۆرهەڵات بەناوی ئۆراسیای نوێ کەدژبە غەتڕەسەی خۆرئاوا بوەستێتەوە. 

جیۆپۆلەتیکی نوێ

لەدرێژەی تێزە فکریەکانیدا دۆگین دەڵێ دەبێ دەسکاری تێورە جیۆپۆلەتیکیەکان بکرێ و ئیزافەبکرێن. لەم بوارەشدا دژبە هەندێ بیرمەندی بواری جیۆپۆلەتیک دەوەستێتەوە لەوانەش ( ڕاتزێڵ )ی ئەڵمانی و (ماکندەر) ی بەریتانی .[ ئەوەی دەستبەسەر هارتلاند(دڵی زەوی) ئۆراسیادا بگرێ دەستبەسەر جیهاندا دەگرێ] ، یان گوتەکانی هەریەک لە (ماهان )و ( سپیکمان) ئەمریکی کەدەڵێن [ ئەوەی دەستبەسەرکەناراوەکانی نزیک وشکانیدا بگرێ ، دەستبەسەرجیهاندا دەگرێ ]. ئەو تێزانە بەلای ئەوەوە تێزیکی تەواو دروست نین و پێویستیان بەوەهەیە چەکوچکاریان تێدابکرێ .چونکە ئەم ناوچانە ناوچەی پەیوەندی جیهانین نەک هەیمەنە. ئۆراسیانیزم وەک تاکە جێگرەوەی ئەو جیهانگیریەیە کە ئەمریکا ڕابەرایەتی دەکات . دوانەی شارستانیەتی دەریایی و وشکانی تەوەری سەرەکی تێزی جیۆپۆلەتیکی نوێی دۆگینە . شارستانیەتی دەریایی هی ئەمریکاو خۆرئاوایە ، لەبەرامبەردا شارستانیەتی وشکانی (قاری) شارستانیەتی ئۆراسیایە   ، شارستانیەتی دەریایی لەڕوی کەلتورو ماف و نۆرمە ئینسایەکانەوە ، تەواو جیاوازە لە شارستانیەتی وشکانی ، ئەوانەی لەپشت زەریاکانەوە دێن نامۆن بە ڕوح وپێکهاتەو فرەیی وئیتنیکە جیاوازەکانی ڕۆژهەڵات .لەم تێزەدا ئۆراسیا لانکەی شارستانیەتی مرۆڤایەتیە نەک شوێنێکی تر.شارستانیەتی خۆرئاوا دروستکراوو نوێیە ، بەڵام شارستانیەتی ڕۆژهەڵات ڕەسەن و ئۆرجیناڵە.

لەستایشی جوگرافیاوە بۆ بازدان بەسەر مێژوودا

لەم کتێبەدا دۆگین هێرشی توند دەکاتە سەر میخائیل گۆرباتشۆفی سەرۆکی یەکێتی سۆڤێتی پێشوو  بەخائین و هەڵگەڕاوەو بێ نرخ سەیری دەکات ، بەهەمان شێوە هێرشیش دەکاتە سەر بۆریس یەڵتسنی سەرۆکی پێشوو چونکە خۆیان تەسلیمی ئەمریکا کردوەو وڵاتیان خستۆتە ژێرچنگی دکتاتۆریەتی ئەمریکا ، لەڕێگەی ڕستێک بڕیاری سیاسی و ئابوری وکۆمەڵایەتی و تەکنەلۆجی ،لەوانەش ڕێکەوتنامەی موشەکە بالیستیەکان و سۆڤیەت وڕوسیایان لەسەر سینیەکی زێڕین پێشکەش بە ئەمریکا کردوە. لەدیدی ئەودا گورباتشۆف و یەڵتسن نەزان بون و نەیانتوانیوە کۆمەڵگای سۆڤیەت و ڕوسی بەتەواوی بخوێننەوەو لەم ڕوشەوە بەجاهل ناویان دەبات. ئەو هەڵانەی پێشو ڕوسیایان خستۆتە ناو چوارچێوەیەکی مێژویی یەوە کەدەبێ تەجاوزی بکرێت و بازی بەسەردا بدرێ بۆ ئەم مەبەستەش داوای بەرپاکردنی شۆڕشێکی جیۆسیاسی نوێ دەکات بۆ سەرلەنوێ هەستانەوەو وەستانەوەی ڕوسیا لەبەرامبەر خۆرئاوادا. یەکێک لەو وتەزایەی کەلەبەرامبەریدا دەوەستێتەوە بریتیە لەوەی کە  (پۆستمۆدێرن وەک ڕەچەتەیەکی گشتی بۆ هەموولایەک) ، ئەو وای دەبینێ ئێستاش لەسەدەی بیست و یەکدا چەندین کۆمەڵگای خۆرهەڵاتی هەن کەبەهۆی کۆمەڵێک هۆکاری جۆراو جۆر ناتوانن ببن بە کۆمەڵگای پۆستمۆدێرن ، بۆیە کۆمەڵگای پۆستمۆێرن تەنیا تایبەتە بە خۆرئاواو سیمایەکی تەواو غەربیانەی هەیە.  خۆپڕچەکردنی زیاترو پەرەپێدانی توانای ئەتۆمی و پەلاماردانی ئۆکرانیا لەتێزە سەرەکیەکانی دۆگینن لەپێناوی ڕوسیایەکی بەهێزدا ، هەروەکو خۆی ناوی لێناوە. ئەوەی جیهانی سەرقاڵکردوەو خستویەتیە ناو قەیرانێکی هەرێمی ونێودەوڵەتی هەمەلایەنەوە تێزو تێڕوانینەکانی ئەو پیاوەن.

ئەم وتارە دەربڕی رای نووسەر خۆیەتی